Hiperurykemia – cichy towarzysz chorób sercowo-naczyniowych

Przyczyny hiperurykemii

Podwyższone stężenie kwasu moczowego może mieć podłoże genetyczne. W praktyce oznacza to, że u osób z rodzinnym występowaniem hiperurykemii, dny moczanowej czy chorób sercowo-naczyniowych warto szczególnie uważnie kontrolować poziom kwasu moczowego.

Częściej jednak hiperurykemia ma charakter nabyty i jest związana z:

• nieprawidłowym trybem życia, zwłaszcza dietą bogatą w puryny (duże ilości mięsa, podrobów, niektórych ryb i owoców morza, alkoholu),
• chorobami współistniejącymi, takimi jak:
• zespół metaboliczny,
• otyłość,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekła choroba nerek,
• obturacyjny bezdech senny,
• niedoczynność tarczycy,
• uzależnienie od alkoholu.

Wymienione schorzenia tworzą błędne koło – sprzyjają powstawaniu hiperurykemii, a jednocześnie sama hiperurykemia nasila ich przebieg.

Objawy i znaczenie kliniczne

Hiperurykemia jest chorobą podstępną. Osoba z wysokim stężeniem kwasu moczowego najczęściej nie odczuwa z tego powodu żadnych dolegliwości, dopóki nie rozwiną się powikłania.

Podwyższony kwas moczowy:

• wywiera destrukcyjny wpływ na serce i naczynia,
• jest niezależnym czynnikiem ryzyka wielu zaburzeń sercowo-naczyniowych,
• sprzyja tworzeniu się blaszek miażdżycowych,
• nasila przewlekły stan zapalny i uszkodzenie ściany naczyń.

W efekcie hiperurykemia bywa rozpoznawana dopiero wtedy, gdy pacjent trafia do szpitala z ciężkim powikłaniem, takim jak:

• zawał mięśnia sercowego,
• udar mózgu,
• ciężkie, oporne na leczenie nadciśnienie,
• zaawansowana cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi.

Rozpoznanie – kiedy mówimy o hiperurykemii?

Za hiperurykemię uważa się stężenie kwasu moczowego przekraczające:

• > 6 mg/dl u kobiet,
• > 7 mg/dl u mężczyzn

– w populacji bez dodatkowych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego.

Kto powinien zbadać kwas moczowy?

Oznaczenie stężenia kwasu moczowego zaleca się wykonywać już u osób po 40. roku życia, szczególnie jeśli współistnieją:

• otyłość,
• zespół metaboliczny,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekła choroba nerek,
• zaburzenia lipidowe.

Badanie powinno być powtarzane regularnie – co najmniej raz w roku, a u osób z już rozpoznaną hiperurykemią – nawet dwa razy w roku.

U pacjentów obciążonych szczególnie wysokim ryzykiem – gdy u bliskich krewnych występowały choroby sercowo-naczyniowe – kontrolę kwasu moczowego warto rozpocząć już około 30. roku życia.

Cele terapeutyczne

Prawidłowe, docelowe stężenie kwasu moczowego różni się w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego:

• u osób zdrowych powinno ono wynosić poniżej 6 mg/dl,
• u pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym (z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, zespołem metabolicznym lub rozpoznaną miażdżycą – w tym chorobą wieńcową czy miażdżycową chorobą naczyń mózgowych) celem jest stężenie < 5 mg/dl.

Osiągnięcie powyższych wartości przekłada się na zmniejszenie ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych oraz spowolnienie lub zahamowanie rozwoju dny moczanowej. Ocenę stężenia kwasu moczowego traktuje się obecnie jako jedno z podstawowych badań laboratoryjnych w rutynowej opiece nad pacjentem.

Leczenie hiperurykemii

Zmiana stylu życia

Podstawą terapii są:

• modyfikacja codziennej diety,
• zwiększenie aktywności fizycznej.

Nawet bardzo restrykcyjna dieta jest jednak w stanie obniżyć stężenie kwasu moczowego zaledwie o ok. 10–15%. W praktyce u wielu pacjentów takie postępowanie nie wystarcza, aby osiągnąć wartości docelowe, zwłaszcza przy wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym.

Farmakoterapia

Z tego powodu często konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego, którego dobór i dawkowanie zawsze powinny należeć do lekarza.

Rekomendowanym i dobrze przebadanym lekiem pierwszego wyboru w leczeniu hiperurykemii jest allopurinol – klasyczny inhibitor oksydazy ksantynowej. W badaniach wykazano, że dawka 100 mg tej substancji może średnio obniżyć stężenie kwasu moczowego o około 1 mg/dl, jednak indywidualna odpowiedź pacjenta bywa różna, dlatego terapia wymaga kontroli laboratoryjnej i ewentualnego dostosowywania dawki.

Celem farmakoterapii jest nie tylko normalizacja stężenia kwasu moczowego, lecz również ograniczenie ryzyka odległych powikłań, w tym incydentów sercowo-naczyniowych i napadów dny moczanowej.

Dieta w hiperurykemii

Pacjenci z hiperurykemią powinni stosować dietę niskopurynową i niskofruktozową. Oznacza to:

Produkty zalecane do ograniczenia lub eliminacji

• znaczne ograniczenie albo rezygnację z:
• czerwonego mięsa i podrobów,
• owoców morza i ryb bogatych w puryny,
• unikanie słodzonych napojów, zwłaszcza zawierających fruktozę,
• całkowite odstawienie alkoholu, ze szczególnym naciskiem na piwo, które istotnie zwiększa produkcję kwasu moczowego.

Produkty zalecane

W codziennym jadłospisie nie powinno zabraknąć:

• świeżych warzyw,
• pełnoziarnistych produktów zbożowych,
• jaj,
• niskotłuszczowego nabiału.

Co ciekawe, korzystny wpływ na obniżenie stężenia kwasu moczowego mogą mieć:

• kawa,
• witamina C (dostarczana z diety lub suplementowana zgodnie z zaleceniami lekarza).

Kluczową rolę odgrywa również odpowiednie nawodnienie organizmu – zaleca się wypijanie nawet do 3 litrów wody dziennie (w ilości dostosowanej do stanu klinicznego, zwłaszcza u chorych z niewydolnością serca czy nerek).

Podsumowanie

Hiperurykemia to częste, ale wciąż niedostatecznie rozpoznawane zaburzenie metaboliczne. Przez lata może pozostawać bezobjawowa, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju miażdżycy, chorób serca, udarów mózgu i dny moczanowej. Kluczowe znaczenie ma:

• wczesne wykrywanie podwyższonego stężenia kwasu moczowego,
• regularne monitorowanie jego poziomu u osób po 40. roku życia i pacjentów z czynnikami ryzyka,
• modyfikacja stylu życia (dieta, aktywność fizyczna, abstynencja alkoholowa),
• w razie potrzeby – skuteczna farmakoterapia.

Każdy nieprawidłowy wynik badania kwasu moczowego powinien być skonsultowany z lekarzem, który oceni całokształt ryzyka sercowo-naczyniowego, zleci odpowiednią diagnostykę i dobierze optymalne leczenie.

Opracowano na podstawie:

Barylski M, Batko B, Filipiak KJ i wsp. Kardiologiczno-reumatologiczne stanowisko ekspertów dotyczące leczenia bezobjawowej hiperurykemii u pacjentów obciążonych wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Choroby Serca i Naczyń 2022; 19(1): 1–18.

Autor materiału źródłowego: dr hab. n. med. Marcin Barylski, prof. UM w Łodzi, FESC, FPCS.